Opis ołtarza
W szafie tryptyku „św. Dziewic z Osieka” zobrazowano rozmowę między matką Zbawiciela a świętymi, zmarłymi śmiercią męczeńską za wiarę. Maria z Dzieciątkiem na ręku, stojąca na lwie znajduje się między świętymi Katarzyną (z lewej) i Barbarą (z prawej), które depczą swoich prześladowców: Maksencjusza i Dioskura. Sposób prezentacji Marii, to jeden z najpóźniejszych przykładów takiego obrazowania tego tematu w sztuce śląskiej. Ponadto taki sposób wyrażania sięga do czternastowiecznej tradycji przedstawiającej Marię, Królową Niebios, Świątynię Mądrości, pogromczynię złych mocy symbolizowanych przez lwa. Na awersach skrzydeł (od lewej) umieszczono wyobrażenie św. Małgorzaty na smoku, dzierżącej pierwotnie oręż zwycięstwa nad złem – krzyż, i (od prawej) św. Doroty stojącej na swym kacie Suprycjuszu odbierającą od chłopca znak prawdziwości wyznawanej wiary – kosz rajskich owoców. Długie, rozpuszczone włosy niewiast symbolizują ich panieństwo, a złote korony i czepiec na głowach – niebiańską nagrodę odebraną od Chrystusa Oblubieńca. Esowato wygięte, miękkie pozy rzeźbionych figur, ich idealizowane, dziewczęce twarze oraz delikatna budowa ciała okrytego kaskadami głęboko pofałdowanych szat – są świadectwem dominujących w dziele wpływów stylu Pięknych Madonn. Twardo załamane fałdy płaszczy Dziewic, z dynamicznymi wywinięciami, oraz ażurowe maswerki w zwieńczeniu szafy i skrzydeł, z późnogotyckim łukiem, tzw. „oślim grzbietem”, wskazują na późnogotycką metrykę zabytku.
W tradycyjnych, ukształtowanych jeszcze w XIV wieku ołtarzach Czterech Dziewic przedstawienia świętych, zwykle męczenniczek, umieszczano w narożach szafy. Z takiego rozwiązania zrezygnowano w późnogotyckim tryptyku z Osieka. Nawiązują do wielofigurowych nadstaw południowoniemieckich figury świętych ustawiono tu szeregowo w szafie i na awersach skrzydeł. Na układ figur w tryptyku mógł mieć wpływ ołtarz św. Dziewic z Zwikau, z roku 1479, wykonany w pracowni Wolgemuta. Czas powstania określa się na około 1495 (nawiązując do ołtarza z, Młodoszowic, który powtarza się w układzie figur). W bezpośredniej łączności z ołtarzem osiecki pozostaje figura Marii z Dzieciątkiem z Muchoboru Wielkiego pod Wrocławiem. Typ jej twarzy, z charakterystycznym półuśmiechem, zestawiony zwłaszcza z figurą św. Barbary, prawie identyczna figurka Dzieciątka, charakterystyczny sposób ukształtowania fałd głęboko ciętych, o twardych załamaniach (np. św. Katarzyna) zbliża je mocno do siebie. Także typ maswerku zachowuje swój charakterystyczny architektoniczny charakter bliski m.in. ołtarzowi Zwiastowania.
Przedstawienia szafy i awersów skrzydeł rzeźbione, odwroccia skrzydeł malowane. Drewno użyte do szaf jodłowe, figury wykonano z drewna lipowego. Zaprawa kredowo-klejowa, złoto płatkowe, srebro płatkowo – laserowane. Wymiary szafy: 150 x 116 x 18 (cm). Tryptyk po II wojnie światowej zabezpieczony w składnicy muzealnej w Lubinie, skąd w roku 1948 przekazany do zbiorów muzeum narodowego we Wrocławiu. W latach 1954 – 1955 tryptyk był konserwowany w pracowni konserwacji Zabytków w Warszawie. W roku 1964 zabezpieczony w Muzeum Śląskim we Wrocławiu. W latach 1955 -1986 prezentowany na wystawie stałej śląskiej sztuki średniowiecznej MNWr. W latach 1987 – 1995 na wystawie „Sztuka śląska XV – XVIII w. ze zbiorów Muzeum narodowego we Wrocławiu”, od 1995 na wystawie stałe „Sztuka śląska XIV – XVI” w MNWr.
Oryginalny tryptyk znajdujący się w muzeum narodowym we Wrocławiu nie jest do końca „kompletny”. Brak zwieńczenia i predelli, trzonów i kapiteli kolumienek szafy, barak atrybutów św. dziewic lub ich mocne ubytki – klingi miecza św. Katarzyny, w czaszy i stopie trzymanego przez św. Barbarę kielicha; brak nosów figur z wyjątkiem Jezusa i św. Katarzyny, obu dłoni św. Małgorzaty i umieszczonego pod nią ażurowego cokołu oraz części łap przednich deptanego przez nią smoka; liczne ubytki drewna w maswerkach, pęknięcia pionowe desek, oraz liczne zniszczenia dokonane przez owady; także liczne ubytki malarskie na całej powierzchni; malowidła rewersów także mocno zniszczone.
Mimo tych braków tryptyk jest piękny: podniebie oraz część szafy tła i skrzydeł odpowiadająca strefie skrzydeł niebieska, kolejna część, sięgająca ramion św. Dziewic – złota, kotara srebrno – czerwona we wzór granatu, z bordiurą w formie biało –zielonej szachownicy z zielono – biało – czerwonymi frędzlami; obramienie szafy i skrzydeł złote ze wzorem plecionki, piedestały kolumn czerwone; karnacje przedstawionych kobiet i dzieciątka tryptyku jasne, chłodne z lekkimi rumieńcami na policzkach, oczy szaroniebieskie (tylko Marii brązowe), usta czerwone, włosy dziewic jasnobrązowe, dzieciątka i mężczyzn ciemno brązowe, Dioskura siwe; brwi ugrowe, męskie ciemniejsze. Korony złote, zawój na głowie św. Katarzyny złoto-czerwono-niebieski, wianek na głowie św. Doroty różowy; nakrycia głów Maksencjusza – zielone, ze złoto-czerwonym zawojem, Dioskura – złote; płaszcze złote z niebieskimi podszewkami, św. Katarzyny z czerwoną, suknia Marii, cesarza i dziecka oraz lwa srebrne laserowane złocistym kolorem, suknie dziewic ze złotym wzorem roślinnym, u św. Małgorzaty i św. Barbary na czerwonym, u św. Katarzyny i św. Doroty na zielonym tle; szata Dioskura zielona, Teofila czerwona; smok brunatnozielonkawy, koszyczek brązowy, jabłka i gruszki zielono-żółto-czerwone, kielich złoty, wieża srebrna, kotara tła złotoczerwona ze wzorem granatu; odwrocia malowane na czerwonych tłach.
Na rewersach skrzydeł zachował się nikłe ślad malowanej sceny Zwiastowania Marii. Rysunek Archanioła Gabriela i Marii. Prezentuje się w widocznym kolorze ugru we włosach Gabriela i Marii i zieleni w dolnej części szaty Marii. Ponadto widoczne kolory: biel ołowiowa, ugier, umbra, cynober, kraplak, czerwień żelazowa, azuryt, zieleń miedziowa, zieleń malachitowa oraz złoto i srebro płatkowe na czerwonym bolusie (zaprawa pod złocenia w obrazach średniowiecznych).
Opracował ks. Wojciech Skowron sdb i pani Wanda Paździerz na podstawie literatury przekazanej przez panią Bożenę Guldan – Klamecką kustosza wystawy stałej „Sztuka śląska XIV – XVI” z muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Literatura:
- Sztuka śląska XII – XVI w., Wrocław 1997 r.
- Sztuka śląska XV – XVIII w. ze zbiorów muzeum Narodowego we Wrocławiu, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1990.
- Roczniki sztuki śląskiej, Anna Ziomecka, Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku (s. 7 – 146), Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1976 r.
- Bożena Guldan – Klamecka, Anna Ziomecka, Sztuka na Śląsku XII – XVI w; katalog zbiorów, pod red. Bożeny Guldan Klameckiej. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2003
- Śląska rzeźba gotycka, opr. Anna Ziomecka, Muzeum Narodowe we Wrocławiu (katalog zbiorów) 1968 r.
INNE OPRACOWANIA:
Muzeum narodowe we Wrocławiu http://mn.wroclaw.pl/przewodnik/sredniowieczeSala6.pdf
Wrocław i Dolny Śląsk w średniowieczu: http://medievalis.przewodnikwroclaw.eu/2014/02/swieci-sztuce-sredniowiecznej/